Namoonni baay’een sababoota dhukkubbii mataa kanneen akka dhiphina, bishaan qaama keessaa hir’achuu ykn dhiphina sammuu kan beekan ta’us, wantoota dhukkubbii kana kakaasan kanneen baay’ee hin beekamne hedduun dhukkubbii kanaaf sababa ta’uu danda’u. Sababoota kana hubachuu fi tooftaalee salphisuu bu’a qabeessa ta’an hojiirra oolchuun dhukkubbii mataa haalaan salphisuu danda’a. Sababoonni dhukkubbii mataa baay’ee hin beekamnee fi karaaleen itti salphisan muraasni kunooti:
#1. Dhukkubbii mataa haala dhaabbii qaamaatiin walqabatee:
Dhaabbiin qaamaa gaarii hin taane, keessumaa yeroo dheeraaf taa’anii ykn yeroo hojjetan, maashaalee fi lafeewwan mormaa fi dugdaa gubbaa dhiphisuun mataa dhukkubbii dhiphina (tension headache) fiduu danda’a. Kana salphisuuf, qajeelee taa’uudhaan, qaamaa kee akka tasgabbaa’u gochuudhaan, akkasumas hordoffiin kompiitara kee sadarkaa ijaa akka jiru mirkaneessuudhaan dhaabbii gaarii qabaadhu. Yeroo hunda boqonnaa fudhachuun diriirsuu fi sochii qaamaa mormaa fi kaa biroo raawwachuunis dhiphina hir’isuuf gargaara.
#2. Jeequmsa hirriba:
Dhimmoonni hirribaan walqabatan kan akka hirriba dhabuu, hirribaan hafuura baafachuu dadhabuu ykn miila tasgabbii dhabuu mataa dhukkubbiidhaaf sababa ta’uu dandaʼu. Hirriba idilee hundeessuun, naannoo hirribaa mijataa uumuun, siree dura tooftaalee boqonnaa shaakaluun qulqullina hirribaa fooyya’aa ta’e guddisuun, irra deddeebiin mataa dhukkubbii hir’isuu danda’a.
#3. Nyaata kakaasan:
Nyaatni fi dhugaatiiwwan tokko tokko namoota dhukkuba kanaaf saaxilaman irratti mataa dhukkubbii kakaasuu danda’u. Fakkeenyonni daabboo ture, chokoleetii, kaafeeniin, alkoolii fi mi’eessituu namtolchee kan dabalatudha. Wantoota kaka’umsa ta’uu danda’an adda baasuuf galmee nyaataa qabachuu fi suuta suutaan meeshaalee kana fayyadamuu dhabamsiisuu ykn hir’isuun mataa dhukkubbii salphisuuf gargaaruu danda’a.
#4. Dhimma naannoo:
Wantoonni naannoo kakaasan kan akka urgooftuu cimaa, ibsaa ifaa, sagalee guddaa fi haala qilleensaa jijjiiramaa mataa dhukkubbii kakaasuu dandaʼu. Oomishaalee urgooftuu irraa bilisa ta’an fayyadamuudhaan, ifa aduu cimaa keessatti fuullee aduu uffachuu, naannoo sagalee guddaa qabutti gurra cufuu ykn sagalee dhageessisu fayyadamuu fi naannoo mana keessaa tasgabbaa’aa ta’e eeguun, wantoota kaka’umsa kanaaf saaxilamuu xiqqeessuun boqonnaa kennuu danda’a.
#5. Jijjiirama hormoonii:
Jijjiiramni hormoonii keessumaa dubartoota irratti mul’atu dhukkuba mataa bowwoo fi mataa dhukkubbii hormoonii fiduu danda’a. Marsaa laguu hordofuu fi akkaataa itti mul’atu adda baasuun dhukkubbii mataa kana tilmaamuufi to’achuuf gargaaruu danda’a. Namoonni tokko tokko yaala hormoonii ykn qoricha addaa ogeessi eegumsa fayyaa ajaje irraa fayyadamoo ta’uu danda’u.
#6. Dhiphina ijaa:
Yeroon iskiriinii dheeraa, ibsaa xiqqaa ta’een dubbisuun ykn ajaja ijaa sirrii hin taane fayyadamuun ija dhiphisuu fi mataa dhukkubbii tension fiduu danda’a. Kana salphisuuf, yeroo hunda iskiriinii irraa boqonnaa fudhadhaa, yeroo dubbistan ibsaa sirrii ta’e mirkaneessuu, akkasumas ajaja yaalaa sirrii ta’e qabaachuu keessan mirkaneessuuf yeroo hunda ija keessan ilaalaa.
Sababoota mataa dhukkubbii baay’ee hin beekamne kana salphisuuf yeroo jennu, mala waliigalaa fudhachuun barbaachisaadha. Kaka’umsa addaa furuu malees, tooftaalee dhiphina to’achuu kanneen akka xiinxala, sochii hafuura baafannaa gadi fagoo, sochii qaamaa yeroo hunda gochuu, fi nyaata madaalawaa ta’e eeguun irra deddeebiin mataa dhukkubbii hir’isuuf gargaaruu danda’a. Tarkaanfiiwwan kun fudhatamanis mataa dhukkubbiin yoo itti fufe ykn hammaate, madaallii fi qajeelfama dabalataaf ogeessa eegumsa fayyaa mariisisuun gaariidha.
